به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، گسترش کاربردهای علوم فضایی در زمینه های مختلف زندگی انسان از جنگ گرفته تا صلح به مسئله ای بدیهی تبدیل شده است. در روند توسعه صنعت فضایی، آزمایش جایگاه بسیار مهمی دارد و بسیار پیش آمده است که حاصل کار بهترین تیم های طراحی و ساخت با تجربه بالا، با دقیق ترین ابزارها و و صرف وقت و هزینه کافی در اولین آزمایش منجر به شکست شده است.

اما همانطور که در بخش پیشین گزارش اشاره شد، شکست در زمینه های علمی در واقع خود موفقیت است هرچند نارس؛ اما مفید در مسیر توسعه و رسیدن به هدف اصلی.

عصر فضا با پرتاب ماهواره «اسپوتنیک» توسط نوعی از موشک «آر-7» در شوروی سابق شروع شد. در بین سال های 1957 که آغاز عصر فضا بود تا 1999 تعداد 4378 پرتاب انجام شده است که 390 مورد از آنها با شکست روبه رو شد. این آمار نشان دهنده ضریب موفقیت 91.1 درصدی برای کل پرتاب های فضایی در آن دوره است. همچنین 455 ماهواره نیز در این پرتاب ها دچار مشکلاتی شدند که منجر به از بین رفتن یا کاهش میزان قابل توجهی از عمر کاری آنها شد.


در نخستین سال های ورود مصنوعات بشر به فضا، میزان موفقیت پرتاب های فضایی تنها حدود 40 تا 44 درصد بوده و در آخرین دهه از قرن بیستم به 93.4% رسیده است. با گذشت یک دهه از قرن بلوغ فناوری های فضایی از ابتدای سال 2012 تا روز 4 آوریل تعداد 14 پرتاب فضایی انجام شده که همگی موفق بوده اند. در جدول زیر آمار پرتاب های فضایی سه سال گذشته ارائه شده است.

این سه سال میزان موفقیت پرتاب های فضایی در محدوده ای مشخص باقی مانده است هر چند روند آن در دو سال اخیر از نظر تعداد پرتاب افزایش و از نظر موفقیت کاهش داشته است. همچنین جدول زیر دارای داده های مشابهی برای تمامی 55 سال فعالیت های فضایی بشر طی 7 دهه از سال 1957 تا 2012 است.

همانطور که در جدول فوق مشاهده می نمایید تعداد پرتاب های فضایی در دو دهه پس از آغاز رقابت های فضایی به طور حیرت انگیزی افزایش داشته و از آن پس، هر سال کاهش داشته است. البته دهه 2010 تنها شامل سه سال است که سال 2012 نیز هنوز به پایان نرسیده. برخی کارشناسان برای این دهه بیش از 700 پرتاب را پیش بینی کرده اند که نشانگر اعتقاد آنان به رشد برنامه های فضایی در جهان است. در این دهه برنامه فضایی کشورهایی چون برزیل، کره جنوبی و ایران وارد مراحل جدی تری شده و این کشورها می خواهند با پرتابگرهای بومی حداقل نیازهای فضایی خود را برآورده کرده و نگاهی نیز به کسب بخشی از بازار نیاز به پرتاب محموله های فضایی سایر کشورها دارند.

در زمینه علت وقوع شکست های فضایی باید گفت در دو دهه پایانی قرن بیستم 64 شکست از 114 مورد اتفاق افتاده ناشی از ایراد در پیشران بوده است. این مورد با اختصاص 56 درصد از مشکلات به خود باعث شده است تا کشورهای مختلف توسعه پرتابگرها را بر اساس موتورهای مطمئن و آزموده شده انجام دهند. ژاپنی، کره جنوبی و حتی آمریکا نیز سابقه استفاده از موتورهای روسی در ماهواره برهای خود را دارند خصوصاً کره ای ها اساساً از موتورهای روسی در حامل فضایی خود بهره برده اند.

مثال دیگری در این زمینه شرکت «اسپیس-ایکس» آمریکایی است که خانواده ماهواره برهای «فالکون» خود را بر پایه موتور(پیشران) سوخت مایع «مرلین» ساخته اند.

از این رو در کشورمان ایران نیز ضمن استفاده از پیشران سوخت مایع که نسبت به سوخت جامد مطمئن تر است توسعه آنها نیز بر مبنای نمونه های آزموده شده قبلی است. هر چند موتورهای سوخت مایع پیچیدگی بیشتری دارند اما کنترل پذیری آنها بسیار بیشتر از سوخت جامد بوده و در مسیر توسعه بهترین انتخاب خواهد بود. ماهواره های ایرانی خصوصاً موتور آنها بر بر اساس موتورهای موشک های بالستیک سطح به سطح به وجود آمده اند که این امر قابلیت اعتماد به آنها را تا حد زیادی افزایش داده است.

وجود سابقه ده ها پرتاب موشک های بالستیک از خانواده شهاب و قدر و ساختارهای فنی کافی برای تحقیق و توسعه آنها باعث شده تا در همین چند سال نیز نه تنها قابلیت موشک های ماهواره بر سفیر بهبود یابد بلکه با استفاده از فناوری خوشه سازی موتور برای ماهواره بر بزرگتر و سنگین تر سیمرغ نیز یک پیشران مناسب ساخته شود.

نکته قابل ذکر دیگر این است که پس از فروپاشی شوروی سابق و نظام دو قطبی در جهان استفاده کشورها از امکانات فضایی یکدیگر بسیار بیشتر شده است بطوریکه امروزه برخی از ماهواره های ساخته شده برای کاربران آمریکایی توسط پرتابگرهای روسی در مدار قرار می گیرند.

هدف از نگارش این گزارش ارائه آمار و توضیحاتی پیرامون نمونه هایی از شکست های کشورهای مهم در عرصه فضایی است تا مسیر پیموده شده در این کشورها تا به امروز مرور شده و در صورت بروز یک یا چند شکست در برنامه فضایی ایران که با آغاز مأموریت های سرنشین دار و تلاش برای ارسال ماهواره های سنگین و گرانقیمت عملیاتی وارد مرحله جدی و جدیدی خواهد شد دنیا در نظر ما تیره و تار و آینده روشن در عرصه فضا دست نیافتنی تلقی نشود.

بنا بر اطلاعات منتشر شده در سایت های مرجع تاکنون ایران 4 پرتاب موشک های حامل ماهواره انجام داده است که مورد اول آن ناموفق بوده و در سه مورد بعدی موفقیت حاصل شده است. البته منابع داخلی این آمار را تأیید ننموده اند اما به عقیده کارشناسان خارجی تا کنون ایران روند خوبی را در مرحله پرتاب ماهواره های تحقیقاتی طی کرده است.

ایالات متحده آمریکا

آمریکا در عرصه فعالیت های فضایی همگام با شوروی سابق در سال 1957 نخستین تلاش خود را انجام داد که با شکست رو به رو شد. در سال بعد آنها 5 تلاش موفق و 18 شکست را تجربه کردند. سال 1959 وضعیت بهتر شده و 11 موفقیت در برابر 8 شکست برای آنها گزارش شده است. از آن پس در تمامی سال های بعد تعداد شکست های این کشور در عرصه فضا از تعداد موفقیت های آن کمتر بوده و از سال 1962 به بعد ضریب موفقیت پرتاب های فضایی این کشور از 53 به 80 درصد رسیده و  هرگز کمتر از آن نشده است.

اما برای این کشور که در بسیاری از سامانه های هوافضایی پیشرو است در همین سالها نیز ناکامی هایی ثبت شده است که مؤید جدا نبودن شکست از فعالیت های فناورانه است. آمریکا از 1957 تا 1999 هرگز بیش از 72 ماهواره در یک سال پرتاب نکرده است و در این دوره در مجموع 1152 پرتاب موفق در برابر 164 شکست داشته است.

برنامه پروازهای فضایی سرنشین دار آمریکا با پروژه «مرکوری» آغاز شد. نخستین پرواز مرکوری برای دستیابی به این هدف در 20 فوریه 1962 انجام گردید. در این مأموریت ابتدا از میمون ها برای مقدمه سازی پروازهای سرنشین دار استفاده شد و پس از آن 7 نفر از بین 110 خلبان نیروی هوایی برای ادامه مأموریت به کار گرفته شدند. برنامه مرکوری با وجود حساسیت به دلیل درگیر بودن انسان دارای سه شکست در 10 تلاش بود.

مراحل بعدی برنامه سرنشین دار آمریکا خصوصاً سفر به ماه با ساخت مجموعه های بسیار بزرگتری همراه شد. موشک «ساتِرن-1» نخستین پرتابگر اختصاصی آمریکایی ها برای انتقال محموله به مدار بود. طراحی این موشک توسط تیم طراح مشهور آلمانی «ورنر فون براون» انجام شد که طراحی نخستین موشک بالستیک جهان را نیز در کارنامه داشت و در پایان جنگ جهانی دوم به همره تعدادی دیگر از دانشمندان و تجهیزات آلمانی به آمریکا منتقل شد.

اولین ساترن-1 در 27 اکتبر 1961 از پایگاه «کیپ کاناورال» پرتاب شد. 8 دقیقه بعد که 134 کیلومتر از مسیر طی شده بود موشک به دلیل مشکلاتی در سوخت آسیب دید و پرواز ناتمام ماند. 4 آزمایش بعدی موفق بودند اما در آزمایش ششم یکی از 8 موتور مرحله اول از کار افتاد اما با کارکرد سالم 7 موتور دیگر پرواز در نهایت با موفقیت پایان یافت.

خانواده موشک های ساترن در مأموریت هایی چون فضاپیماهای «آپولو» و سفر به ماه و همچنین انتقال تنها ایستگاه فضایی آمریکا یعنی «اسکای لب» به مدار مورد استفاده قرار گرفتند. آزمایش های ساترن-5 که با 110 متر طول بلندترین موشک حامل فضایی نیز بود در سال 1967 آغاز شد و پس از اولین آزمایش موفق، در دومین تلاش پرواز خوب و پیوسته ای نداشت.


در حدود 10 ثانیه مانده به پایان کار مرحله اول، ارتعاشات شدیدی آغاز شد و فضانوردان در معرض شتابی تا 10 برابر شتاب گرانش زمین قرار گرفتند که منجر به زخمی شدن آنها شد. اما این پایان مشکلات نبود. با اتمام کار مرحله اول و آغاز به کار مرحله بعد، دو دستگاه از موتورها به طور ناگهانی خاموش شده و با تکمیل نشدن نیروی پیشران مورد نیاز در این مرحله، منحنی از پیش تعیین شده موشک و سفینه آپولو-4 موجود در آن تحقق نیافت. با اینکه مرحله سوم توانست مسیر از دست رفته را بازیابد اما کنترل های سامانه ای نتوانستند در ادامه پرواز کار خود را به خوبی انجام دهند و آپولو از ادامه مسیر به سوی ماه بازماند.

پس از آن 6 مأموریت دیگر آپولو از جمله آپولو-11 که شامل فرود در ماه بود موفق اعلام شد اما در مأموریت آپولو-13 پس از پرتاب به سوی فضا با انفجاری که در بخش سرویس سفینه به وقوع پیوست از همان ارتفاع پیموده شده به زمین بازگشتند.

در میان ماهواره برهای آمریکایی «اطلس» همچنان پر اقبال است. خانواده موشک های این ماهواره بر نزدیک به 5 دهه است که در حال انتقال محموله ها به مدار هستند. مرحله بالایی این پرتابگر که «Centaur» نام دارد که در بعضی از ماهواره برهای دیگر نیز استفاده می شود. این مرحله تاکنون 12 شکست در 200 پرتاب داشته است که ضریب موفقیت 94% را (برای Centaur) نشان می دهد است. از این 12 مورد که بنا بر گزارش ها به دلایل مختلفی همچون ایراد رانشی، سازه ای، کنترلی و هدایت به وقوع پیوسته است 9 مورد در اطلس، یک مورد در اطلس-5 و دو مورد هم در ماهواره برهای «تیتان» رخ داده است.


موشک ماهواره بر تیتان که از موشک های بالستیکی با همین نام برگرفته شده است از 1964 در پرتاب های فضایی حضور داشته و 183 پرتاب موفق و 21 شکست را با ضریب موفقیت 89.7 درصد ثبت نموده است. این موشک که بیشتر پرتاب های مربوط به سازمان سیا را انجام داده است در سال 2005 بازنشسته شد.



پرتابگر مطرح دلتای آمریکا نیز که برخی انواع آن سابقه 75 پرتاب موفق پی در پی بوده اند 16 شکست در 340 پرتاب کلی خود داشته اند. ارزش نمونه دلتا-2 که به عنوان مطمئن ترین پرتابگر فعلی دنیا مطرح است 45 تا 50 میلیون دلار برای هر فروند و قمیت هر کیلوگرم محموله آن نیز 9400 دلار است.

نمونه ای از شکست های فضایی ناسا نیز در پرتاب موشک ماهواره بر «ALV X-1» رخ داد که منجر به از بین رفتن دو ماهواره تحقیقاتی با ارزشی بیش از 11 میلیون دلار شد. این موشک 27 ثانیه پس از پرتاب در ارتفاع 4 کیلومتری با دستور زمینی منهدم شد.

اتحاد جماهیر شوروی/روسیه
اتحاد جماهیر شوروی سابق که اولین ماهواره را در سال 1957 در مدار قرار داد، در همان سال یک پرتاب موفق دیگر نیز داشت. در سال بعد اما چهار شکست در مقابل یک موفقیت نصیب برنامه فضایی کمونیست ها شد. در 1959 یک ناکامی در مقابل 3 پیروزی و در 1960 تعداد 6 شکست به همراه 5 موفقیت مقدمه ساز سالهای بهتری برای شوروی بود بطوریکه در هیچ یک از سالهای بعد ناکامی ها از موفقیت ها بیشتر نشده و البته بر خلاف سایر کشورها شوروی تا 1999 هیچ سال بدون شکستی را تجربه نکرد.

از 1970 تا 1990 روسها هر سال بیش از 70 تا 100 پرتاب فضایی را ثبت نموده اند و تا 1996 همواره پرتاب های بیشتری را نسبت به آمریکایی ها به انجام رساندند. در دوره 1957 تا 1999 روسیه و شوروی سابق در مجموع 2589 موفقیت به همراه 181 شکست داشته اند که ضریب موفقیت 93.5% را نشان می دهد که نسبت به عملکرد 87.5 درصدی آمریکایی ها در همان دوره تفاوت محسوسی دارد.

روسیه قصد دارد در سال 2012 تعداد 36 مأموریت پرتاب فضایی را انجام دهد. راکت های فضایی روسیه در سال 2011 تعداد 32 پرتاب را انجام دادند. آخرین پرتاب انجام شده از مرکز فضایی «پلستیک» با شکست رو به رو شد. در این مأموریت راکت سایوز-2 حامل ماهواره «مریدین» موفق به تکمیل مأموریت خود و تزریق موفق محموله در مدار نشد.

فضاپیماها و موشک های سایوز که از میانه دهه 1960 خدمات بسیار بزرگی به رشد فناوری فضایی نموده اند تاکنون بیش از 850 پرتاب را در کارنامه خود ثبت کرده اند که در 2 پرتاب سایوز-1 و 11 موجب کشته شدن سرنشینان خود شده و در یک مورد انفجار سایوز روی سکوی پرتاب باعث شکست مأموریت شد اما دستگاه نجات، فضانوردان را به منطقه امن برد.

این واقعه وقتی رخ داد که موتور اصلی روشن شده اما موتورهای جانبی روشن نشدند در نتیجه دستور خاموش شدن موتور اصلی صادر شده و خدمه زمینی پایگاه پرتاب مراحل مربوط به خارج کردن سوخت از موشک را آغاز کردند اما 27 دقیقه بعد در اتفاقی کم سابقه و عجیب موتور مرحله فوقانی موشک روشن شد و سفینه (بخش حامل سرنشین) را به سمت بالا رها کرد. نهایتاً موتورهای مرحله سوم موشک مشتعل شدند و آتش سکوی پرتاب را فرا گرفت. علت این سانحه ارسال دستور رهاسازی محموله توسط رایانه مرکزی سامانه پرتاب به موتور مرحله فوقانی بود.

در یک مورد نیز جدا نشدن به موقع مراحل موشک، کیهان نوردان را با مشکل روبه رو کرد و در 9 مورد نیز مشکلات فنی در سامانه های مختلف باعث ناکامی مأموریت شد از جمله انفجار اکتبر 2002 که 29 ثانیه پس از پرتاب رخ داد و یک کشته هم بر جا گذاشت.

اما در بین آخرین مأموریت های این وسیله مهم که با بازنشستگی فضاپیماهای شاتل آمریکایی مهمتر نیز شده است شکست ناگواری رخ داده است. تنها ساعاتی پیش از پهلوگیری موفقیت آمیز فضاپیمای سایوز تی-ام-ای-30-ام در ایستگاه فضایی بین المللی، یک پرتابگر سایوز دیگر حامل ماهواره مریدین-5 با شکست روبه رو شد. این موضوع به میزان زیادی موفقیت مأموریت سایوز به سوی ایستگاه فضایی بین المللی را تحت تأثیر قرار داد و سال 2011 را به سالی ناامید کننده برای سازمان فضایی روسیه تبدیل کرد.

چندی پیش نیز کاوشگر «فوبوس-گرونت» موفق به ترک مدار پایین زمینی و حرکت به سوی قمر مریخ نشد و دردسر تازه ای برای سازمان فضایی روسیه ایجاد کرد. این پروژه بخش بسیار مهمی از برنامه روسیه برای شروع مجدد اکتشافات در اعماق فضا بود. در ماه اوت نیز در حادثه ای دیگر مرحله بالایی «بریز-ام» راکت «پروتون-ام» موفق به تزریق ماهواره مخابراتی روسی «اکسپرس-ای-ام-4» در مدار زمین نشد. در فاصله کوتاهی پس از این رویداد بروز نقص فنی در مرحله سوم راکت «سایوز-یو» باعث شد تا فضاپیمای تدارکاتی «پروگرس-ام-12-ام» موفق به اجرای مأموریت خود نشود.


سایوز که نخستین بار در سال 1966 به کار گرفته شد نمونه ای مشتق شده از موشک افسانه ای آر-7(نخستین موشک بالستیک قاره پیمای جهان) است که سامانه دورسنجی سبک تر و موتورهای کارآمدتری داشت. این پرتابگر در ابتدا تنها برای پرتاب فضاپیماها مورد استفاده قرار می گرفت اما در سال 1973 با معرفی سایوز-یو این خانواده از سامانه های پرتاب برای حمل ماهواره ها به مدار زمین به کار گرفته شدند. سایوز-یو که هنوز هم عملیاتی است پرکارترین پرتابگر تاریخ است و رکورد بی سابقه 750 پرواز فضایی را ثبت کرده است و باید تعداد 90 پرتاب دیگر را نیز که توسط نمونه سایوز-یو-2 انجام شده به آن افزود. سایوز-2 اما بر اساس نمونه های قدیمی تر توسعه یافت و شامل سامانه های کنترل پرواز دیجیتال و موتورهای ارتقاء یافته بود. این موشک برای نخستین بار در سال 2004 پرتاب شد و پرتاب اخیر دوازدهمین مأموریت آن به شمار می رود.

تاکنون گزارش های ضد و نقیضی در مورد علت سانحه اخیر سایوز گزارش شده است اما منابعی در روسیه جدا نشدن پوشش جانبی مرحله بالایی را علت اصلی بروز مشکل اعلام کرده اند. هرچند که اغلب گزارش ها به بروز اشکال در مرحله سوم اشاره دارند. بر اساس اطلاعات منابع صنعتی، تحلیل داده های دورسنجی موجود در مورد فشار سوخت پیش از ورود به سامانه پاشش موتور، نشانگر وجود نشتی در مخزن سوخت است که در مجاورت محفظه احتراق شماره یک منجر به آتش سوزی شده.

در اثر این سانحه که در ثانیه 134 از 270 ثانیه عملکرد مرحله سوم رخ داده سایر بخش های راکت به همراه محموله آن به زمین سقوط کردند. قطعاتی از این موشک در مناطق مسکونی سیبری افتاده اند ولی این حادثه تلفات و صدمات جانی در پی نداشت.

یکی دیگر از حامل های فضایی معروف روسی «پروتون» است. موشک ماهواره بر پروتون در سال های ابتدایی دهه 1960 برای ایفای دو نقش بالستیک قاره پیما و پرتابگر فضایی توسعه یافت. این موشک که در آن زمان «یو-آر-500» نامیده می شد پس از اولین پرتاب موفق خود در 16 جولای 1965 تا 1970 سوانح زیادی داشته و در نتیجه طرح آن تحت بازنگری و تکمیل قرار گرفت. از آن پس پروتون تاکنون یکی ایمن ترین حامل های فضایی در جهان بوده است.

حمل ایستگاه های فضایی «سالیوت» و بخش هایی از ایستگاه فضایی بین المللی در پیشینه این پرتابگر موجود و توان حمل نمونه پروتون-ام بالغ بر 22 تن است. یکی از مشکلات این حامل فضایی استفاده از سوخت و اکسید کننده های سمی است که پس از گذشت بیش از 40 سال همچنان پابرجا بوده که آن هم میراث طراح معروف موتورهای راکتی روسی یعنی «گروشکو» است.


خانواده پرتابگرهای پروتون روسی که با عملکرد موفق و مطمئن خود جایگاه مهمی در بازار فضایی باز  کرده اند دو سانحه در سال های اخیر داشته اند. در 5 سپتامبر 2010 موشک پروتون-ام موفق نشد 3 ماهواره ارزشمند سامانه موقعیت یابی روس ها یعنی «گلوناس» را در مدار قرار دهد و در نتیجه محموله از بین رفت. تحقیقات نشان داد تزریق بیش از حد و حدود یک تا دو تن سوخت اضافه توسط کارکنان زمینی به مرحله چهارم سبب شد مرحله سوم که اضافه بار را تحمل می کرد دچار نقص فنی شده و با زودتر رها کردن مرحله بالایی آنها را در مداری پائین تر از میزان مورد نظر قرار دهد.

در حادثه 18 آگوست 2011 نیز ماهواره مخابراتی ساخت شرکت «آستریوم» را در مداری اشتباه با ده ها کیلومتر فاصله از مدار اصلی قرار داده که علت این واقعه ورود پارامترهای اشتباه به نرم افزار کنترل پرواز توسط کارشناسان بوده است.

این دو سانحه نشان داد که حتی یک پرتابگر مطمئن همچون پروتون نیز به واسطه دخیل بودن عوامل انسانی و خطای ناشی از او ایمن از شکست نبوده و مهمترین کشور فضایی دنیا را سرافکنده می سازند. البته بهسازی های سامانه های کنترلی و مدیریت می تواند از بروز چنین حوادثی جلوگیری کند.

دیگر پرتابگر مهم فضایی روسیه و جهان «کاسموس» نام دارد. این حامل بر اساس موشک بالستیک میانبرد «آر-12» توسعه یافت و بعدها به یکی از ایمن ترین پرتابگرهای دنیا تبدیل شد. آزمایش اول آن در اکتبر 1961 به دلیل نقص در سامانه کنترل پرواز به شکست انجامید. در دومین تلاش در دسامبر همان سال موتور مرحله دوم به دلیل بالا بودن روند مصرف سوخت زودتر از زمان لازم خاموش شد و در نتیجه شکست دوم رقم خورد. در این برهه تصمیم سرنوشت ساز مسئولان روسی بر ادامه این برنامه فضایی منجر به رفع مشکلات و اولین آزمایش موفق در مارس 1962 شد.

اولین مدل این موشک با نام کاسموس-1 در فاصله سالهای 1964 تا 1968 تعداد 14 پرتاب از پایگاه بایکنور داشت. مدل های دیگر نیز به مرور معرفی شدند و نمونه معروف تر کاسموس-3ام از آوریل 1970 به بعد به طور معمول 8 محموله در هر پرتاب حمل کرده است. پرتاب نخستین ماهواره مشترک ایران با نام «سینا» در 27 اکتبر 2005 نیز توسط همین نمونه از خانواده پرتابگرهای کاسموس به انجام رسید.

اما مهترین سوانح کاسموس در سال های 1973، 1976 و 2000 رخ داده است. در مورد اول انفجار موشک که از نوع 3ام بوده منجر به مرگ 9 نفر شد. سه سال بعد اتفاق مشابهی تلفات مشابهی را نیز به وجود آورد. در 21 نوامبر 2001 نیز کاسموس-3ام-یو به دلیل نقص در مرحله دوم موفق به قرار دادن ماهواره مهم خود نشد.

به طور خلاصه نمونه مطرح 3ام در مرحله آزمایش 2 شکست در 4 تلاش در فاصله سالهای 1966 تا 1968 داشت. پس از آن در مرحله آزمایش و صحه گذاری تا 1970 از 30 پرتاب 6 مورد شکست ثبت شد که ضریب موفقیت 80 درصد را نشان می دهد. اما پس از تولید انبوه این موشک از 1973 تا 1999 تعداد 6 مورد عدم موفقیت در 337 پرتاب داشته است که ضریب موفقیت 98.2 درصدی کاسموس-3ام در این مرحله آن را به عنوان یکی از ایمن ترین پرتابگرهای فضایی جهان تبدیل نمود. این پرتابگر با توان حمل حدود 1500 کیلوگرم محموله به مدارهای پائینی زمین 13 میلیون دلار قیمت داشته و هزینه پرتاب بر واحد جرم آن حداقل 8600 دلار برای هر کیلوگرم است.


اما روس ها شکست هایی که منجر به لغو کلی یک برنامه شود را نیز تجربه کرده اند. موشک غول پیکر «ان-1» که توسط «کارولیف» پدر صنعت فضایی روسیه برای سفر به ماه و به گفته برخی فضانوردان روسی حتی برای اکتشاف های فضایی در مریخ در نظر گرفته شده بود با 4 بار آزمایش که منجر به 4 شکست پیاپی شد به تاریخ پیوست. البته مرگ کارولیف در میانه راه و توانمندی کمتر جانشین وی هم در این ماجرا سهم بسزایی داشت.

در آزمایش دوم در جولای همان سال یک پیچ لق وارد پمپ سوخت و باعث از کار افتادن آن شد. سامانه کنترل خودکار موتور پس از تشخیص عیب پمپ، 29 موتور از 30 موتور مرحله اول را خاموش کرد و موشک در جای خود باقی ماند اما با گذشت 23 ثانیه پس از آن موشک و به همراه آن سکوی پرتاب و تجهیزات مربوطه منفجر شده و بزرگترین انفجار تاریخ موشک سازی را رقم زد.

در 24 ژوئن 1971 سامانه کنترل نتوانست ناپایداری غیر منتظره موتور شماره 6 را هنگام تغییر در جهت زاویه غلت(رول) کنترل کند و در نتیجه در ثانیه 51 پس از پرتاب موشک در ارتفاع 10 کیلومتری منفجر شد. در آخرین آزمایش در 23 نوامبر 1972 مرحله اول موشک دچار نوسانات شدیدی گردید و در ثانیه 106 پرواز در ارتفاع 65 کیلومتری سامانه کنترل برای جلوگیری از توسعه مشکل، برخی موتورها را خاموش کرد که منجر به انفجار یکی از موتورها و متلاشی شدن کل موشک شد.

با این چهار شکست پیاپی برنامه سفر به ماه برای شوروی سابق در رقابت با آمریکا پایان یافته تلقی شده و برای فاش نشدن این عقب ماندگی بقایای دو موشک دیگر که آماده پرتاب بودند از بین برده شد  هرچند که بعدها از موتورهای تولید شده برای ان-1 در پروژه های دیگر از جمله موشک های ماهواره بر ژاپنی استفاده شد.

در عرصه برنامه فضایی روسیه(پس از فروپاشی شوروی سابق) تجربه تبدیل یک موشک بالستیک قاره پیمای هسته ای به یک پرتابگر فضایی نیز به چشم می خورد. هرچند پیش از آن روس ها قرار دادن ماهواره در مدار توسط موشک بالستیک هسته ای که از زیردریایی پرتاب شده بود را در کارنامه داشتند اما اینبار موشک «آر-36» را که طبق پیمان استارت باید نابود می شد با مشارکت اوکراینی ها به موشک ماهواره بر با نام «دنپر» تبدیل نمودند که از  1999 تا 2011 در مجموع 17 پرتاب داشته است که یک مورد آن با شکست روبه رو شد.

در سانحه 26 جولای 2006 دنپر به دلیل بروز مشکل در کنترل پمپ هیدرولیکی یکی از محفظه های احتراق دچار ناپایداری هایی در زوایای حرکتی شده و با خاتمه نیروی رانش در ثانیه 74 حکم عدم موفقیت این پرتابگر در هفتمین پرتاب امضا شد هر چند که عدم وقوع مشکل در 10 پرواز بعدی ضریب موفقیت 94 درصد را برای دنپر ثبت کرده است.


در روند توسعه ماهواره برهای هر دو قدرت فضایی اول دنیا یعنی روسیه و آمریکا توسعه بر اساس موشک های بالستیک به چشم می خورد. روندی که در برنامه فضایی کشورمان نیز طی شد. همچنین حرکت های ابتدایی این کشورها نیز محدود و توأم با شکست بوده است.

هر چند از نظر علمی شروع فعالیت های کشورمان از نقطه صفر نبوده است اما تعداد تلاش های ایران بنا بر منابع داخلی در سال 2009 یک مورد و در هر یک از سال های 2011 و 2012 یک مورد بوده است. امید است با توسعه پرتابگرهای داخلی این تعداد در سال جاری شمسی و میلادی بیشتر شده و ماهواره های عملیاتی نیز نیاز کشور به داده های ماهواره ای خارج را مرتفع نماید.

ادامه دارد